Na lumi e dua na kau bula e na waitui. E sa sivia na udolu vakacaca na lumi era bula tu ena veiyasa i vuravura edaidai. Me vakaga na veikau tale eso e bula ena vanua mamaca, na lumi e bula e waitui, teivaki tiko me rawa mai kina na kakana keina i lavo.
Me vakaga mai na yatu Phillipines e teivaki kina na Nama. Mai Taiwan na lumiwawa keina lumicevata, erua na lumi ka sa teivaki tiko vakalevu mai kea.
Na Eucheuma na kena mataqali sa teivaki tiko e Viti.
Sa oti vata e vica na yabaki, na kena teivaki tiko na mataqali lumi na Eucheuma, era teivaka vakalevu na lewe ni vanua ena vei baravi. So era toso vinaka sara, ra sa tea tiko me i vurevure ni nodra i lavo.
E rawa ni laurai ena i yaloyalo e toka era, ni dua tani toka na kenai bulibuli.
Nai yaloyalo ni dua na Eucheuma. Eda raica eke ni rau vakatauvatani kei na dua na pakete ni tavako.
Na Eucheuma e rawa talega ni levu na kena roka. E na rawa ni qeleqelewa se drokadroka. E sega ni na duidui na ka erau solia, kevaka e duidui na kedrau roka. Na Eucheuma e sega na wakana, ia eso na tabana ena rawa ni tao ena vatu keina lase ka na bula kina. E dina ni ra na tubu vakaveitalia, ia e levu ga na tabana ena tubu dodonu cake ena dela ni waitui. E na rawa talega ni tubu ka levu na kena i bulibuli. Qo sa na vakatau tiko mai ena vanua e tei kina. Kakua ni kurabui ni na veiveisau na kena roka ena loma ni yabaki.
Ena vulai katakata ena rawa ni vica toka ga na tabani lumi, vavaku sara vakalevu, ia na kena veibasai ena vulai batabata ena levu sara na tabana lalai ena tubu cake mai. E na vuna levu tiko qo ni lailai na i vakarau ni katakata ni wai, kei na kena sega soti ni yavavala vakalevu na wai, ka sa na vakavuna na levu ni kakana ena loma ni waitui.
Na lumi e tubu vakatotolo sara ena gauna ni draki batabata, ia e rawa ni tei e loma ni yabaki taucoko. Ena loma ga ni 6–8 na macawa e sa na vakatinitaki kina na kena bibi, qo mo vakasamataka na kena tubu. Taura mada kevaka o tekivu ena 150 g ena loma ni 6–8 na macawa oya sa 1.5 kg na kena bibi, e da sa raica rawa sara tu ga eke e dua na kena vinaka vei ira na tea.
Qo nai yaloyalo ni tei ni lumi. Ena i mawi na kena levu ni sa oti e 8 na macawa.
Ena vanua e dau bula kina na lumi, na kui kauwakauwa keina ua lelevu e rawa ni dau vakamusutaka na taba ni lumi. E ra dau ciri ka ra la'ki takasa ena so na vatu se lase me ra qai bula ga kina vakataki ira. E ke sa na tekivu tale kina edua na vanua ni lumi vou.
Ni sa rui rawarawa na kena dau vakawataki, ena sega soti sara ni dredre vei ira na dauteilumi na tea. Na veika ga mo vakayacora ni o vinakata mo tei lumi oya mo betia ga e dua na tabana ka tea tale.
Na tei lumi e dua nai vurevure ni lavo vou vei iko kei ira na nomu lewe ni koro. Ena rawai lavo mai, vakatorocaketaka talega na noda bula vakoro. Na tei lumi e sega ni vakuwai iko mai na nomu ta niu, qoli, se i tavi cava tale ni na levu tiko na gauna ni veitavi vakakoya.
Kevaka ko na vakatauvatana na tei lumi kei na veimataqali teitei tale eso, na tei lumi ena solia tiko vei iko nai lavo ena loma ni yabaki taucoko. Eda na kunekunea dredre na mataqali cakacaka va qo. Na nomu lewenivale kei iratou tacoko na luvemu eratou na rawa ni rawa i lavo talega ena tei lumi. O ira na gone era na rawa ni koti raffia, vakarautaka na tei ni lumi, ka sa na dua nai tavi ena colati taucoko vakamatavuvale, da na marautaka sara vakalevu.
E na vinakati ga me vakamatata taki eke ni tei lumi ena sega ni rawa ni vakacacana edua tale nai yau bula ni waitui. E levu na mataqali qoli keina siwa e ra sa vakavu leqa lelevu tiko ena noda waitui. Me vakataka na dri ena gauna era bini tu kina ena noda matasawa, edaidai sa sega soti ni vakakina ni sa kunekunei dredre. E levu tale na leqa lelevu e yaco kina so tale na mataqali sasalu ni waitui. Ia na lumi e sega ni vaqo, eda tea ga, ka da na cavuta tale na ka ga eda tea.
Na vanua e dau tei kina na lumi era rawa ni mai vakaruru tu kina na vei ika lalai, vakatalega kina na dri keina so tale na veika bula ena loma ni waitui.
E sega ni vaka na veimataqali sala ni rawa i lavo tale eso ni tiko na lawa me vaka na balavu ni ika okoya e dodonu me volitaki, kei na kena gauna me tei kina.
Na tei lumi e sega ni tabu ena dua na gauna. E rawa ni o tea na kena levu ga o rawata ka vakacabera talega na kena levu. Mo ni nanuma deivaki ni veika e gadrevi me tiko vei kemuni, oya nai vola tara ni nomuni na teitei ena yalava ni qoliqoli e vakaitaukei.
Me vakataka na veiyatuyanuyanu ena wasa-pasifika na qele keina waitui era vakaitaukei.
Kevaka e dua sa navunavu me tauyavutaka e dua na nona nona i teitei vou sai vakasala vinaka taudua oya mo volavola ga vei ratou na i taukei ni qoliqoli, kerea mai vei ratou na veivakadonui.
Qo me rawa ni kua ni yaco kina na leqa, keitou taleitaka na cakacaka vakaveilomani.
Ena so na gauna ena gadrevi vei keda meda kere i vakasala mai vei ratou na Tabacakacaka ni Veitarogi Vanua kei ira talega era veiliutaki ena koro.
Ni sa dau veibataki eso na veika me baleta nai yalayala ni vanua kei ira na koro era toka volekati koi keda.
E kerei me da dau qarauna vakavinaka ena gauna sebera ni da teitei kina, se ocei dina nai taukei ni qoliqoli.
Ena gauna sa dau laki qaqi oti kina na lumi e dau caka kina e levu na veika e rawa ni laukana keina veika e sega ni laukana. Dau kautani mai na lumi e dua na pauta.
Na pauta kilai ena yaca na ‘Carrageenaan’, dau kilai talega ni “falawa ni lumi”.
Mai na veilumi taucoko okoya sa vakamamacataki e tiko kina e 25% na carrageenaan. Qo edau rawa ni kautani mai.
Na carrageenaan edau caka mai kina na ice cream, jokiliti, desert gel, custards, milk shakes, yogorts, kakana tawani tini, fish gel, sauces, ka vuqa tale na ka.
Sa rawa ni da raica ni levu na ka e caka mai na dua ga na ka vakataka na carrageenan.
Edau caka talega mai kina na i boro wai, wainimate ni barasi bati, wainimate ni torotoro, nai savani ulu, keina bia me gunuvi.
Dau vakayagataki talega ena ena vica na wainimate lelevu.
